เป็นที่ทราบกันดีว่า สิ่งสกปรกจากภายนอกเป็นที่มาของความเสี่ยงด้านความปลอดภัยของอาหาร โดยหนึ่งในช่องทางของการปนเปื้อน คือ การที่มนุษย์เป็นพาหะในการนำฝุ่นและสิ่งสกปรกเข้าสู่ส่วนผลิตหรือพื้นที่ที่มีความเสี่ยงสูงทำให้สิ่งสกปรก เชื้อโรค หรือสิ่งแปลกปลอม อาจถูกปนเปื้อนไปในอาหารและเป็นอันตรายต่อผู้บริโภค

            พาหะของการปนเปื้อนและการป้องกัน

            ในหนึ่งวันของการทำงาน พนักงานจะต้องมีการผ่านเข้าออกระหว่างส่วนผลิตกับภายนอกหลายครั้ง ซึ่งในการเข้าออกแต่ละครั้ง อาจนำพาสิ่งสกปรกหรืออันตรายในอาหารเข้าสู่ส่วนผลิตโดยไม่ได้ตั้งใจ เช่น เชื้อก่อโรคจากห้องน้ำ (อ่านเพิ่มเติม), การหลุดร่วงของเส้นผมของพนักงาน (อ่านเพิ่มเติม), เศษดิน ซากแมลง ที่เหยียบติดเข้าไปด้วยรองเท้าและฝุ่นควัน ขุยผ้า หรือสารก่อภูมิแพ้ที่อาจติดมาตามเสื้อผ้าของพนักงาน เป็นต้น

            ในการป้องกันการปนเปื้อนอาจมีความเข้มงวดแตกต่างกันตามความอ่อนไหว ชนิดของผลิตภัณฑ์ และกลุ่มผู้บริโภคเป้าหมาย แต่หลักการโดยทั่วไป คือการปฏิบัติตามข้อกำหนดสุขลักษณะที่ดี เช่น การล้างมือและฆ่าเชื้อก่อนเข้าส่วนผลิต การใส่หมวกคลุมเส้นผมและผ้าปิดปากตามความจำเป็น การเปลี่ยนชุด รองเท้า หรือการใส่ผ้ากันเปื้อน เป็นต้น แต่ในกรณีที่ต้องการยกระดับมาตรฐานความสะอาดภายในโรงงาน เพิ่มความน่าเชื่อถือให้กับลูกค้าปลายทาง หรือในกลุ่มผลิตภัณฑ์ที่ผู้บริโภคมีความอ่อนไหว อาจมีการใช้เทคโนโลยีเข้ามาช่วยป้องกันการปนเปื้อนให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

            เทคโนโลยีในการป้องกันการปนเปื้อนสิ่งสกปรกทางกายภาพ

            เทคโนโลยีที่นิยมใช้ในอุตสาหกรรมอาการเพื่อป้องกันการปนเปื้อนจากพนักงาน อาจแบ่งได้ตามหลักการที่ใช้ในการดึงสิ่งสกปรกออกจากตัวพนักงาน

            •Adhesive force

            ใช้พื้นผิวที่มีความเหนียวในการดึงฝุ่นหรือสิ่งสกปรกออกจากพื้นผิวเป้าหมาย เช่น ลูกกลิ้งกาวชนิดลอกทิ้ง แผ่นเหยียบกาวชนิดลอกทิ้ง โดยสิ่งสกปรกจะติดอยู่บนพื้นผิวเหนียว และลอกแผ่นเหนียวทิ้งเพื่อเตรียมพื้นที่เหนียวใหม่ เป็นวิธีที่นิยมใช้อย่างแพร่หลาย เนื่องจากเข้าถึงอุปกรณ์ได้ง่าย มีหลากหลายยี่ห้อ พนักงานสามารถเข้าใจได้ง่าย ไม่ต้องอาศัยไฟฟ้า ใช้พื้นที่ในการจัดการน้อย แต่มีข้อจำกัดคือ พื้นผิวเหนียวต้องสัมผัสสิ่งสกปรกโดยตรง จึงสามารถดึงสิ่งสกปรกออกได้, พื้นผิวเหนียวต้องมีแรงดึงมากพอ ซึ่งโดยปกติแล้ว ในการใช้แผ่นกาวซ้ำ ความเหนียวจะลดลงเนื่องจากมีสิ่งสกปรกบางส่วนบดบังพื้นที่ของกาว ต้องมีการเปลี่ยนแผ่นกาวอย่างสม่ำเสมอ¹, หากละเลย ไม่มีการเปลี่ยนแผ่นกาวที่เพียงพอ สิ่งสกปรกจากคนก่อนหน้า อาจแพร่มาติดชุดของคนที่ใช้แผ่นกาวคนหลังได้ หรือตัวสารเคมีในกาวเอง อาจติดมากับเสื้อผ้าได้เช่นกัน, ในการเปลี่ยนแผ่นกาว ต้องมีการลอกทิ้งและกำจัดขยะที่ถูกต้องเหมาะสม เพื่อป้องกันการปนเปื้อน นอกจากนี้ยังต้องมีการวางแผนการสต็อกพื้นที่ในการจัดเก็บแผ่นกาวให้เพียงพอต่อการใช้งาน

            •Vacuum force

            ใช้แรงดูดสุญญากาศในการดึงสิ่งสกปรกออกจากร่างกาย เช่นเครื่องดูดฝุ่นและเส้นผม โดยข้อดีคือ เนื่องจากมีแรงดูด ทำให้หัวดูดอาจไม่จำเป็นต้องสัมผัสสิ่งสกปรกโดยตรงเพื่อดูดออก, สิ่งสกปรกที่เก็บได้ จะถูกเก็บในถุงดักฝุ่น ทำให้สามารถใช้ต่อเนื่องได้ ไม่ต้องลอกแผ่นใหม่ในช่วงที่การเข้าออกหนาแน่น, มีฟังก์ชันเพิ่มเติมในการกำหนดมาตรฐานการใช้งาน เช่น การตั้งเวลาในการใช้ต่อครั้ง การนับจำนวนการใช้งาน เป็นต้น, มีหัวแปรงหลายแบบขึ้นกับลักษณะในการใช้งาน แต่มีข้อจำกัดคือ บริเวณที่ติดตั้งต้องมีการเดินสายไฟฟ้า และอาจต้องใช้เวลาให้พนักงานปรับตัวในการใช้งานในครั้งแรก ๆ ของการใช้งาน

            •Wind force

            นอกจากการใช้ลมดูดแล้ว อาจใช้แรงลมเป่าในการเป่าสิ่งสกปรกออกจากตัวของพนักงานเช่น เครื่อง Air shower โดยจะเป็นลักษณะตู้ปิดและมีลมเป่าตามระยะเวลาที่กำหนดเพื่อให้สิ่งสกปรกหลุดจากตัวของพนักงาน มีข้อดีคือ สามารถเป่าพนักงานทุกคนได้ในมาตรฐานเดียวกัน, สามารถบังคับให้พนักงานใช้ได้ดีกว่าวิธีการอื่น ๆ เนื่องจากตั้งอยู่ในทางผ่านเข้าสู่ส่วนผลิต แต่มีข้อจำกัดคือ ต้องมีการใช้ไฟฟ้า และต้องมีพื้นที่เพียงพอในการติดตั้งอุปกรณ์

            •Washing

            นอกจากการใช้ลมเป่าแล้ว อาจใช้ตัวกลางอื่น ๆ ในการชำระล้างสิ่งสกปรก เช่น การล้างด้วยน้ำและสารทำความสะอาด ข้อดีคือ สามารถทำความสะอาดได้ดีกว่าการทำความสะอาดแบบแห้ง แต่มีข้อจำกัดคือ ใช้ได้ในบริเวณพื้นที่เฉพาะที่กันน้ำ เช่น เครื่องทำความสะอาดรองเท้า เป็นต้น

            นวัตกรรมใหม่ในการปกป้องการปนเปื้อน

            นอกจากเทคโนโลยีที่ได้กล่าวมาแล้ว ทางอิโตะ (ไทยแลนด์) ขอนำเสนออีกหนึ่งตัวเลือก คือด้วยแผ่นเจลยูริเทน (Urethane gel) ดักฝุ่นและสิ่งสกปรก นวัตกรรมใหม่จากญี่ปุ่น ในการป้องกันการปนเปื้อนสิ่งสกปรก เช่น ฝุ่น เส้นผม ขนสัตว์ และเส้นใยต่าง ๆ เป็นต้น ที่ยังคงข้อดีเดิมของผลิตภัณฑ์แผ่นกาวชนิดลอกทิ้ง ในด้านความง่ายในการใช้งาน ต้องการพื้นที่น้อย ไม่ใช้ไฟฟ้าเข้ามาเกี่ยวข้อง และลดข้อจำกัดด้านการเกิดขยะและการจัดการสต็อกอุปกรณ์ โดยใช้การล้างหรือถูด้วยน้ำ ในการทำความสะอาดพื้นที่ดักฝุ่น แทนการลอกแผ่นทิ้ง และสามารถใช้ผลิตภัณฑ์เดิมซ้ำ ๆ ได้ โดยผลิตภัณฑ์แผ่นเจลยูริเทนมาในหลากหลายรูปแบบ สามารถเลือกให้เหมาะสมกับการใช้งาน พร้อมความโดดเด่นหลายด้าน

            •เหมาะสมทุกการใช้งาน ตั้งแต่ภายในครัวเรือนไปจนถึงอุตสาหกรรม Multipurpose from home use to industry

            แผ่นดักฝุ่นเจลยูริเทนสามารถใช้เก็บสิ่งสกปรกตั้งแต่ ขุยเสื้อผ้า ฝุ่น ขนสัตว์ ฯลฯ ทำให้เหมาะสมทั้งสำหรับใช้งานในครัวเรือน ไปจนถึงเพื่อความสะอาดในอุตสาหกรรม โดยมีหลากหลายรูปแบบ ตั้งแต่ลูกกลิ้งพร้อมด้ามสั้น (body roller) สำหรับเก็บสิ่งสกปรกจากเสื้อผ้า ร่างกาย แบ่งเป็นชนิดใช้งานทั่วไป และชนิดป้องกันไฟฟ้าสถิต สำหรับพื้นที่ที่อ่อนไหวต่อการเกิดไฟฟ้าสถิต, แผ่นพรมสำหรับวางบนพื้นเพื่อดักฝุ่นรองเท้า (step-mat) ที่มีการออกแบบลิขสิทธิ์เฉพาะ เพื่อให้มีฟังก์ชันแตกต่างกัน เหมาะสมสำหรับการรับน้ำหนักในแต่ละการใช้งาน, แผ่นเก็บผมและฝุ่นด้านหลังพนักงาน (Haimen mat) พร้อมแผ่นฐาน ที่สามารถเก็บสิ่งสกปรกบริเวณหลังของพนักงานที่เอื้อมถึงได้ยากด้วยลูกกลิ้ง โดยแผ่นฐานจะช่วยซัพพอร์ตให้หลังของพนักงานสามารถสัมผัสแผ่นเจลได้อย่างมีประสิททธิภาพ นอกจากนี้ยังมีแผ่นติดผนังเครื่อง เพื่อลดการฟุ้งของฝุ่น ดักสิ่งสกปรกที่เป่าออกมาจากพนักงาน ทำให้สิ่งสกปรกไม่กระจายกลับไปติดเสื้อผ้าซ้ำ

Body roller

ใช้ดักจับฝุ่นและเส้นผมที่ติดมากับร่างกาย หรือบนพื้นผิวที่ต้องการ

STEP MAT

เหมาะสำหรับการดักฝุ่นใต้พื้นรองเท้า

Haimen mat

สำหรับเก็บสิ่งปนเปื้อนบริเวณหลัง ที่อาจไม่สามารถเก็บได้ด้วยลูกกลิ้ง

Dust catcher

สามารถช่วยดักฝุ่นใน Air shower ให้ไม่ฟุ้งกระจายได้

            •ประสิทธิภาพสูง High efficiency

            แผ่นเจลยูริเทนสามารถดักฝุ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยในการเปรียบเทียบการดักฝุ่นบนร่างกายและใต้พื้นรองเท้ากับแผ่นกาวชนิดลอกทิ้ง พบว่าแผ่นเจลยูริเทนสามารถดักฝุ่นได้กว่า 90% และสามารถคงอัตราการทำความสะอาดได้แม้ผ่านการล้างซ้ำหลายครั้ง

            •ประหยัดทรัพยากรและสนับสนุนความยั่งยืน Resources saving and Support sustainability

            ผลิตภัณฑ์เจลยูริเทน สามารถทำความสะอาดได้ง่ายด้วยการล้างน้ำ เช็ดด้วยผ้าเปียก หรือการถูด้วยไม้ถูพื้น เพื่อขจัดสิ่งสกปรกออก เพื่อให้เจลกลับมาเหนียวอีกครั้ง รวมถึงการออกแบบเฉพาะเพื่อให้วัสดุมีความคงทน ทำให้สามารถใช้ซ้ำได้ถึง 3 ปี สามารถลดพื้นที่ในการสต็อกแผ่นกาว ลดค่าใช้จ่ายในระยะยาว และลดปริมาณขยะจากการใช้แผ่นกาวชนิดลอกทิ้งในการดักฝุ่นได้

ทำความสะอาดได้ด้วยการล้างน้ำหรือถูด้วยไม้ถูพื้น

สามารถวางให้เหมาะสมกับการใช้งานได้ในหลายพื้นที่

เอกสารอ้างอิง

1.Loomans, M. G., Ludlage, T. B. J., van den Oever, H., Molenaar, P. C., Kort, H. S., & Joosten, P. H. J. (2020). Experimental investigation into cleanroom contamination build-up when applying reduced ventilation and pressure hierarchy conditions as part of demand controlled filtration. Building and Environment, 176, 106861.